4.3.1 Filtering van internet in Nederland
Er zijn twee mogelijkheden om de internetinhoud te filteren met behulp van software. De eerste mogelijkheid is om de filtersoftware zelf aan te schaffen en te installeren op de computer waarmee het internet bezocht wordt. De tweede mogelijkheid is om gebruik te maken van een internetaanbieder die een filterprogramma geïnstalleerd heeft op de server, de computer die zich bij de aanbieder bevindt en waarmee via telefoon of kabel verbinding wordt gelegd om het internet te betreden.
In Nederland zijn sinds eind 1999 verschillende internetproviders met gefilterd internet op de markt gekomen. De gefilterde internettoegang wordt met nadruk aangeboden als 'gezinsvriendelijk internet'. De filterproviders bevelen een abonnement aan ter bescherming van opgroeiende kinderen, aangezien deze niet altijd onder direct ouderlijk toezicht kunnen staan wanneer ze zich op internet begeven. Van de vijf providers die gefilterd internet in Nederland aanbieden, zijn er drie die zich ook met nadruk als 'christelijk' profileren.86 Solcon, een relatief kleine internetprovider, biedt gefilterd internet aan als optie voor abonnees. Bij NCRVnet, een voorziening voor leden van de omroep NCRV die technisch wordt uitgevoerd door Solcon, is het filter ook optioneel. FilterNet is een initiatief van de Evangelische Omroep - vanaf de start in het jaar 2000 tot 1 december 2001 technisch uitgevoerd door de internetprovider World Online, later ook door Solcon - en biedt uitsluitend gefilterd internet. Alledrie de ondernemingen maken gebruik van het filterprogramma X-Stop van de Amerikaanse firma 8e6 Technologies.87
Eén van de problemen bij de productie van filtersoftware is, dat het onmogelijk is om alle inhoud die wordt geïndexeerd ook door mensen te laten beoordelen. In plaats daarvan wordt gebruik gemaakt van een 'intelligent' computerprogramma dat continu het internet doorzoekt op nieuw materiaal. Deze webrobot legt een lijst van geblokkeerde internetadressen aan op grond van een lijst met 'verboden' trefwoorden. Deze trefwoordenlijst is niet openbaar, want maakt onderdeel uit van het commerciële product. Wel kan de provider die de filtersoftware aanbiedt zelf adressen toevoegen of verwijderen. Het grootste deel van de beslissingen over te filteren informatie wordt echter genomen door een computerprogramma. Slechts de 'twijfelgevallen' komen onder ogen van een menselijk redactie. Hoe deze twijfelgevallen geselecteerd worden maakt ook weer deel uit van het bedrijfsgeheim. De productie van filtersoftware is zodoende door een hoop geheimzinnigheid omgeven.
De producenten van filtersoftware en de aanbieders van gefilterd internet prijzen hun product aan als bijkans volmaakt. Kritische tests en ervaringen van gebruikers wijzen echter uit dat aan gefilterd internet een hoop nadelen kleven. Zo concentreert de filtersoftware zich voornamelijk op het blokkeren van internetsites met pornografisch materiaal. Uit het ten onrechte blokkeren van websites met seksuele voorlichting en informatie over 'safe sex' blijkt dat de filtersoftware dikwijls geen onderscheid weet (of wenst) te maken maakt tussen seks en pornografie. Ook blijkt dat sites over homoseksualiteit eerder aan een filter ten prooi vallen dan sites met een meer heteroseksuele geaardheid.
Bij andere gefilterde categorieën, zoals racisme en discriminatie, blijkt de webrobot vaak niet in staat om tot een sluitende indexering van de inhoud te komen: van de sites die in het teken staan van (neo-)nazisme, ontkenning van de holocaust, Christian Identity88 of homohaat, wordt een beduidend hoger percentage ongefilterd doorgegeven dan het geval is bij de categorie pornografie.89
In de Verenigde Staten, waar gefilterd internet al veel langer commercieel wordt aangeboden, wordt de discussie over de wenselijkheid van filters intensief gevoerd.90 Centrale vraag in deze discussie is of de beslissingsbevoegdheid die opvoeders normaal gesproken hebben over wat kinderen wel en niet mogen zien, wel moet worden overgedragen aan een externe instantie. De producent van filtersoftware, eventueel aangevuld met de internetprovider, beslist wat gebruikers (niet) te zien krijgen. De onvermijdelijk 'gekleurde' invulling van een filter, gecombineerd met het ontbreken van de mogelijkheid tot inzage in de precieze selectiecriteria, maakt dat gebruikers van gefilterd internet overgeleverd zijn aan zowel de morele als de commerciële voorkeuren van een softwareproducent.
Uit het gegeven dat momenteel drie van de vijf aanbieders van gefilterd internet in Nederland een christelijke achtergrond hebben en zich ook nadrukkelijk op een christelijke afzetmarkt richten, zou gemakkelijk de indruk kunnen ontstaan dat er onder de kerkelijke achterban en in christelijke organisaties een eenduidige behoefte bestaat aan een 'gezuiverd' internet. De behoefte aan internettoegang zonder porno en geweld is goed voorstelbaar. Wil men echter tot een afgewogen oordeel komen over het filteren van internet, dan is een breed gevoerde discussie over voor- en nadelen onontbeerlijk. Het filteren van internet houdt onlosmakelijk verband met de vragen rond de vrijheid van meningsuiting, zoals we hierboven zagen. De bij de filteraanbieders populaire voorstelling dat een internetfilter slechts een geheel vrijwillige, want door gebruikers zelf gekozen informatiebeperking inhoudt, klopt niet. Immers, de producent van de filtersoftware maakt een duidelijk subjectieve selectie bij het blokkeren van de toegang tot informatie. Deze selectie is voor de gebruikers ondoorzichig en blijkt bij kritische bestudering vaak een verrassende willekeur te vertonen.
Wanneer de kerken willen deelnemen aan een gesprek over een verantwoord gebruik van internet, zullen al de voor- en nadelen van internetfiltering belicht moeten worden. Voor een zinvolle bijdrage aan de discussie zal men zich dan ook op dit terrein grondig moeten oriënteren.