4.5.2 Digitaal vrede stichten
In het zicht van de dreiging van een alles ontwrichtende informatieoorlog, is het niet gemakkelijk de mogelijkheden te blijven zien die het internet en de informatietechnologie bieden voor het werken aan vrede. Toch bieden computernetwerken mogelijkheden voor directe communicatie over vrede, zelfs in oorlogssituaties waarin dit vroeger ondenkbaar zou zijn geweest.
Hoe een eenvoudig Bulletin Board System (BBS)101 een zeer effectief middel kan zijn in het ondersteunen van een wankel vredesproces, wil ik illustreren aan de hand van de geschiedenis van ZaMir Transnational Net102. ZaMir, ' voor vrede', is een BBS-netwerk in het voormalige Joegoslavië. ZaMir Net startte in 1992, kort nadat de oorlog in Joegoslavië uitbrak. Doel van het netwerk was ondersteuning te bieden bij de onderlinge communicatie van de vredesgroepen in de verschillende delen van het uiteengevallen land. Ook individuele gebruikers uit de diverse oorlogsgebieden werd de kans gegeven met elkaar in contact te treden, informatie te verzamelen en weer iets van de zo systematisch vernietigde gemeenschap op te bouwen. Telecommunicatielijnen tussen Slovenië, Bosnië, Herzegovina, Kroatië en Servië waren grotendeels vernietigd en de resterende lijnen waren overbelast. Ondersteuning werd dus geboden vanuit landen die nog wel een goede telefoonverbinding hadden met de steden in het voormalige Joegoslavië.
In verschillende stappen werden BBS-computers geïnstalleerd in Zagreb, Belgrado, Ljubljana, Sarajevo, Tuzla, Pakrac en Pristina. De Sarajevo BBS draaide de eerste twee maanden van het project op een 386-laptop computer, in een tijd dat de stad belegerd werd. De ZaMir BBS-computers in de verschillende steden belden met elkaar via Wenen en later via Bielefeld, Duitsland. Lokale gebruikers konden met de BBS-computers in hun eigen regio bellen, waarbij in sommige gevallen één enkele PC het communicatiekanaal met de buitenwereld was voor een hele straat. Er werd speciale software geschreven om de gebruikers via een eenvoudig te hanteren programma in de gelegenheid te stellen met elkaar te e-mailen, aan on line discussielijsten deel te nemen en gericht informatie op te vragen. Ook had het BBS-netwerk een poort naar internet, met toegang tot delen van USENET (nieuwsgroepen) en het APC (Association for Progressive Communications, samengesteld uit een groot aantal N.G.O.'s) netwerk103. Voor vrouwen uit de verschillende delen van Joegoslavië was er een eigen discussielijst, waar zij met elkaar gesprekken voerden over de mogelijkheden tot het bereiken van vrede, over conflicthantering en de opbouw van de samenleving, terwijl de mannen aan het front elkaar bevochten. Het onderhouden en herbouwen van de gemeenschap was een van de voornaamste doelen van dit project. In 1997 maakten in totaal 5000 personen en groepen gebruik van het ZaMir netwerk.
Wat in dit project ook duidelijk werd, is dat een van de kwetsbaarste plekken van het systeem de benodigde kennis van de techniek is. Een gebrek aan voldoende getrainde mensen ter plaatse voor het onderhoud aan de BBS-computers, maakte dat een deel van het ZaMir netwerk op den duur begon te haperen. In de tweede helft van 1999 was het ZaMir netwerk grotendeels uiteengevallen, op het centrale knooppunt in Zagreb na. Een van de belangrijkste oorzaken voor het uiteenvallen was dat de belangrijkste financier van het project, de Soros Foundation, zich na vijf jaar had teruggetrokken en men niet in staat bleek om te schakelen naar een vorm waarin het project zichzelf kon financieren. Daarnaast ontbrak het op verschillende plaatsen ook aan inzet van mensen die voldoende gemotiveerd waren om met een klein budget en weinig middelen het netwerk draaiende te houden.104
Kritische geluiden van de oppositie in Servië zijn ook tijdens de oorlog in Kosovo via internet naar buiten blijven komen. Nadat de onafhankelijke radiozender B92 op 2 april 1999 door het regime van de Servische president Milosevic 'overgenomen' werd, zette de oorspronkelijk redactie van de radiozender de uitzendingen voort via het internet, als radio FreeB92 105. Het signaal van dit internetradiostation werd later via andere radiostations in Belgrado doorgegeven en ook per satelliet uitgezonden.
Wat we zien in het voorbeeld van ZaMir Transnational Net en Radio B92, zijn de mogelijkheden die digitale communicatie biedt voor het werken aan vrede. Ook blijkt uit de weergave van met name het verloop van het project ZaMir Transnational Net dat een dergelijke werkvorm alleen gedragen kan worden door organisaties en mensen die inzicht in de techniek weten te combineren met een duidelijke visie en motivatie.
Op het terrein van de vredesvraagstukken lijkt het de kerk zelden te ontbreken aan visie en motivatie. De kerkelijke boodschap van vrede en verzoening vraagt om concrete uitwerking. Bovenstaande voorbeelden kunnen als illustratiemateriaal dienen bij het zoeken naar wegen om langs de weg van de digitale communicatie te komen tot een concrete bijdrage aan de vrede.